การเวียนเทียนไม่ใช่แค่การเดินให้ครบสามรอบ แต่มันเป็นสัญลักษณ์ของการทำให้ใจเรา "เวียน" สูงขึ้นไปเรื่อยๆ เหมือนลายก้นหอยที่วนขึ้นไปสู่ยอดแหลม

สร้างพระพุทธเจ้าขึ้นไว้ในใจของเรา คือ เอาพระคุณของท่านนั่นแหละมาใส่ไว้ในใจของเรา

“คู่มือมนุษย์” คือการเตือนใจให้เรากลับมารู้ว่า เราเป็นมนุษย์เพื่ออะไร และจะใช้ชีวิตนี้อย่างไรไม่ให้สูญเปล่า

โรคทางวิญญาณคือสภาวะที่จิตใจป่วยจากความยึดมั่นในตัวตน นำไปสู่ความทุกข์เรื้อรัง บทความนี้อธิบายสาเหตุ อาการ และทางออกอย่างเข้าใจง่าย

นับเป็นความเข้าใจผิดอย่างยิ่งว่า ธรรมะคือเรื่องของการปฏิบัติส่วนตัวของ “คนดี” คนหนึ่ง ไม่เกี่ยวกับระบบ ไม่เกี่ยวกับสังคม ไม่เกี่ยวกับการเมืองโดยความจริงแล้วธรรมะไม่ใช่เรื่องส่วนตัวของคนดีบางคน แต่คือหลักที่ต้องมีอยู่ในใจของทั้งคนและระบบ เพราะเมื่อไม่มีธรรมะ โลกก็จะไม่รอด — ไม่ว่าระบอบไหนก็ตาม

การศึกษาเรื่องอุปกิเลส 16 จึงมิใช่เป็นเพียงการท่องจำรายการข้อเสียทางศีลธรรม แต่เป็นการศึกษาแผนที่วินิจฉัยโรคทางจิตวิญญาณอย่างละเอียด สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมแล้ว รายการอุปกิเลสทั้ง 16 นี้ทำหน้าที่เสมือนเป็น "เครื่องมือวินิจฉัย" ที่มีความแม่นยำสูง

รู้จักกิเลสแบบมือโปร มาเมื่อไรก็รู้ได้เมื่อนั้นและไม่ถูกกิเลสลากจูงไปจนทุกข์ใจ มารู้จักลูกหลานของ โลภะ โทสะ โมหะ กับ 16 อุปกิเลส

การเสื่อมศรัทธานั้นไม่ได้เกิดจากข่าวพระประพฤติผิดเพียงไม่กี่รูป แต่เป็นผลลัพธ์ของบทบาทวัดไทยที่ค่อยๆ เปลี่ยนไปจากพื้นที่ของการฝึกจิตสู่พื้นที่ของพิธีกรรม วัตถุนิยม และกิจกรรมที่ขาดความหมายเชิงธรรมะ

เมื่อเลิกตัวกูจะไม่มีใครทำให้รำคาญได้ หมายความว่าความรำคาญทั้งหลายไม่ได้มาจากข้างนอก แต่เกิดจากใจเราที่ไปยึดมั่นว่ามีตัวกู จึงมีตัวเราผู้ถูกกระทบอยู่ต่างหาก

แทนการจัดงานเลี้ยง มีเค้ก มีคำอวยพรแบบโลกๆ ลองกลับมานั่งเงียบๆ พิจารณาว่าอีกปีหนึ่งผ่านไป ความหลงใดในจิตใจที่ควรปลดเปลื้องไปในวันที่ “ไม่มีใครเกิด”

ใจที่ยังผูกพัน ย่อมถูกอดีตตามหลอกหลอน แต่ใจที่ปล่อยวางได้ ย่อมเป็นอิสระจากทุกผี หรือพูดได้ว่า ไม่มีผีไหนน่ากลัวเท่าผีที่เราสร้างขึ้นในใจ